Sembahyang

Tuh atau Sang Hiang Tunggal merupakan Tuhan yang menciptakan alam dan dunia ini, daripada tiada kepada ada.[2] Walau bagaimanapun, urus tadbir alam dijalankan oleh parayang, semangat halus yang darjatnya bawah daripada Tuh.[2] Parayang atau hiang setara dengan Kami (神;かみ) dalam ajaran Shinto, Shén (神) dalam ajaran asli Cina atau Shenisme, Phi Thɛɛn (ຜີແຖນ; ผีแถน) dalam ajaran asli Thai atau Satsana Phi, Thần dalam ajaran asli Vietnam, dan Nat (နတ်) dalam ajaran asli Burma. Dalam kepercayaan Melayu Lama ini, walaupun Tuh itu bersifat maha tahu dan maha agung serta maha memelihara, Tuh masih dianggap Tuhan yang tak terjangkau oleh manusia.[8] Namun, para datu atau raja yang memerintah dengan mandat langit, mereka dianggap sebagai "anak langit"[2] dan mempunyai taraf yang sama dengan Yang. Oleh yang demikian, manusia akan melakukan upacara penyembahan kepada Yang, dipanggil "sembahyang", manakala para raja atau datu melaksanakan "sembahtu"; menyembah Tuh secara langsung.[2]

Tiap-tiap keadaan atau situasi memerlukan upacara sembahyang yang tertentu seperti sembahyang pendirian rumah baru, sembahyang menjelang gadis, sembahyang perkahwinan, sembahyang hamil, sembahyang bersalin dan lain-lainya.[2] Selain daripada itu, terdapat juga sembahyang harian yang dilakukan pada masa matahari jatuh dengan membakar kemenyan dan menyajikan telur di bawah batu pasak atau batu tiang bulat untuk Yang Jadi-jadian Pengatur Tahun dan Umur, dan Yang Jadian Sang Nenek Pelindung Tempat.[2] Manakala penyembahan Tuh lebih rumit dan memerlukan persiapan yang lebih besar. Untuk sembahtu, binaan batu perlu didirikan dalam bentuk berundak[lower-alpha 2] seperti piramid atau limas bertangga yang bertingkat ganjil, sama ada tiga, lima, tujuh, sembilan dan seterusnya, mahupun bertingkat genap.[2]

Yang yang tertinggi darjatnya ialah Yang Langit dan Yang Tanah.[2] Dalam masyarakat di utara Semenanjung Melayu, Yang Langit atau Bapa Langit bergelar Seretang Bogoh; yang bersemayam atas matahari dan memandu angin, dan Yang Tanah atau Ibu Tanah bernama Sang Siuh.[9] Seiring dengan kepercayaan masyarakat Austronesia lainnya, Ibu Tanah diperlambangkan dengan warna merah, manakala Bapa Langit dilambangkan dengan warna putih.[10] Kepercayaan kededuaan atau dualisme ini, iaitu Bapa Langit dan Ibu Tanah juga hadir dalam mitologi Maori yang masing-masing dikenali sebagai Rangi dan Papa,[11] manakala bagi orang Hawaii dikenali sebagai Wakea dan Papa, masing-masingnya. Penghulu parayang ini kemudiannya diganti dengan sosok Betara Guru dalam jelmaan-jelmaannya yang berbeza setelah kedatangan agama Hindu ke Alam Melayu.[8]

Berikut merupakan senarai parayang asli dalam masyarakat Melayu:[2][8][9]

1. Mayang Puan: Yang padi dan kesuburan
2. Raja Muda Laksamana: Yang peperangan, dalam perwayangan Melayu Kelantan
3. Puteri Tujuh: Yang laut pesisiran pantai Terengganu seperti dalam persembahan Ulek Mayang
4. Semangat Jerai: Yang gunung di Kedah
5. Raja Angin: Yang mengawal angin dan pelayaran
6. Sang Pemburu: Yang rimba dan tanah; kadang kala digolongkan sebagai hantu
7. Raja Mambang Segara: Yang penguasa Gunung Tahan
8. Raja Laksamana Petir: Yang petir; ayahanda kepada Raja Mambang Segara, mempunyai bau-bau bacang dengan Karei dalam masyarakat Semang
9. Tuan Puteri: Yang pengubat seperti dalam Main Puteri
10. Awang Hitam atau Panglima Awang: Yang tanah dan semangat laut; berjalan melalui urat Bumi dan boleh menundukkan ribut serta menyebabkan penyakit
11. Nenek Kemang: Yang pertanian padi dan binatang perosak
12. Toh Rimpun Alam: Yang penguasa lautan yang bersemayam di Pusat Lautan atau Tasek Pauh
13. Si Raya: Yang air yang berkuasa dari kuala sungai ke tengah laut, beristeri Maduruti dan mempunyai dua orang anak; Wa' Ranai dan Si Kekas
14. Mambang Tali Harus: Yang di tengah laut yang menjadi penghubung kepada Toh Rimpun Alam

Selain daripada Tuh dan Yang, terdapat juga semangat atau sosok ghaib lainnya dalam kepercayaan Kepoyangan ini. Dalam dunia semangat, kedudukan sesuatu semangat dapat berubah-ubah, boleh mencapai taraf yang lebih tinggi dengan sumbangan dan kehebatannya, mahupun tersungkur dan terkutuk kerana kesalahan dan kejahatannya. Kelompok semangat berikutnya dikelompokkan sebagai hantu; berdarjat lebih rendah berbanding Yang dan kebanyakkan masanya mendatangkan penyakit dan kesusahan kepada manusia. [2][8][9] Menurut pengertian hantu dalam kamus Wilkinson[12], hantu dapat digolongkan kepada 12 macam:

1. penunggu tempat: hantu tanah, jembalang, pelak, hantu rimba, hantu hutan, hantu denai, hantu belukar, hantu songkai, hantu gunung, hantu air, hantu laut, hantu sungai, hantu bidai atau balung bidai
2. semangat keramat: puaka, hantu pokok, hantu bandan (air terjun), hantu minyak
3. mambang kejadian alam: hantu-hantuan (gema), jerambang, hantu panah Ranjuna (tahi bintang), hantu angin, hantu ribut, hantu daguk, mambang putih (matahari), mambang kuning (senja), mambang hitam (bulan)
4. semangat halimunan: bunian, siluman, lemboyan, kelembai
5. pembawa penyakit atau denah: hantu penyakit, hantu ibu pamenan, hantu senggirik
6. roh mati berdendam: hantu mati dibunuh, kamolok, hantu bangkit, hantu bungkus, hantu golek, hantu jerongkong, hantu kocong, hantu kubur
7. semangat terbang: hantu langsuyar, burung hantu
8. yang terbuang; Yang daripada kepercayaan lama yang telah disisihkan: hantu pemburu, hantu raya, hantu tinggi, hantu dongak, hantu longgak, hantu lengak, awang hitam, hantu doman
9. badi: hantu belian, hantu loyang
10. belaan umum: hantu jamuan, hantu anjung, hantu pusaka, hantu jadi-jadian, hantu berjinjang
11. hantu kepala dukun: penanggal, tenggelung, hantu menjangan, pelesit
12. belaan setempat: hantu bajang, hantu polong, hantu pelesit

Batas pemisah antara Yang dan Hantu kabur dalam masyarakat Melayu Lama. Masyarakat Melayu mempercayai kewujudan Yang dan Hantu, serta melakukan ritual bagi kededua sosok ghaib tersebut. Secara kasarnya, Yang untuk disembah manakala Hantu untuk disemah. Hantu dianggap sebagai antitesis atau perlawanan kepada Tuhan memandangkan perkataan hantu merupakan susun balik atau anagram daripada perkataan tuhan itu sendiri. Bentuk-bentuk penyembahan dan penyemahan juga berbeza-beza dari satu tempat ke tempat lainnya, juga bergantung kepada darjat Hiang dan Hantu yang dipuja.

Pemunjungan Nenek Moyang

Pemunjungan nenek moyang merupakan salah satu unsur teras kepercayaan Melayu Lama. Masyarakat Melayu percaya bahawa semangat nenek moyang yang telah meninggal dunia dapat memberikan perlindungan dan panduan kepada ahli keluarga yang masih hidup. Oleh itu, semangat nenek moyang diberi sesaji sebagai memuliakan dan menghormati mereka. Semangat nenek moyang umumnya tidak disembah seperti Yang dan tidak pula disemah seperti hantu. Bentuk pemunjungan nenek moyang juga berbeza-beza kebesarannya bergantung kepada darjat para pendahulu semasa hidup. Pemunjungan besar-besaran biasanya dilakukan sekurang-kurangnya setahun sekali seperti yang masih diamalkan oleh suku Melayu Proto pada Arik Muyang,[13] yang biasanya diadakan pada hujung tahun. Amalan yang sama masih tersisa dalam masyarakat Melayu sekarang seperti mengunjungi kubur sewaktu Hari Raya Aidilfitri, walaupun tiada lagi unsur-unsur penyajian.[perlu rujukan] Unsur-unsur khurafat tersebut digantikan dengan unsur-unsur yang berlandaskan Islam seperti bacaan Yasin dan doa arwah.

Kepawangan

Kepawangan dalam masyarakat Melayu dipanggil dengan berbagai jenis nama seperti bomoh (juga bomor), pawang, dukun, cenayang dan belian. Fungsi pawang atau bomor ini selaku perantara atau orang tengah dalam menyelesaikan masalah atau kejadian yang bersangkut paut dengan sosok ghaib. Masyarakat Melayu zaman dahulu percaya bahawa penyakit dan musibah merupakan buatan atau lintasan daripada semangat jahat. Bagi membuang bala atau semangat jahat tersebut, bantuan perantara diperlukan. Walaupun peranan pengantara ini saling bertindan, secara amnya, pawang menggunakan kuasa ajaibnya untuk mencari bijih timah, herba-herba untuk mengubat atau memastikan hasil meramu atau tangkapan ikan yang baik, manakala bomor pula menggunakan ilmu dan kesaktiannya bagi mengubati penyakit manusia yang disampuk semangat jahat. Selain daripada itu, pawang atau bomor juga menggunakan bacaan mantera atau jampi dalam mengubat, mencari barang yang hilang, atau mengetuai upacara sembahyang seperti sembahyang naik rumah dengan membuang ancak.

Amalan kepawangan ini tidak lain merupakan sebahagian daripada amalan sihir, yang melibatkan jampi serapah dan bantuan sosok ghaib bagi mencapai tujuan tertentu. Untuk menjadi pawang atau bomor, seseorang itu perlu melakukan kegiatan menurun.[8] Bakal pawang perlu berjumpa dengan hantu orang mati dibunuh di perkuburan dengan mengitari pendam[14] sebanyak tiga kali lalu membakar dan menyembah kemenyan ke arah batu nisan sebanyak tujuh kali disertai jampi serapah. Setelah itu, mereka perlu duduk sekeliling pendam tersebut dalam kedudukan mendayung dengan seorang di bahagian hulu dan kaki pendam. Kemudian, upacara dimulakan dengan perlahan-lahan memasuki alam seberang dalam perahu di atas lautan terbentang sehingga muncul seorang sosok tua yang akan menuntuni perjalanan menurun mereka.[perlu rujukan]

Kepawangan berselisihan dengan keteluhan. Apabila ilmu sakti tersebut digunakan untuk tujuan jahat atau berniat mencelakakan orang, maka perbuatan tersebut termasuk dalam amalan keteluhan. Antara contoh-contoh keteluhan ialah menghantar busung, santau, menceraikan pasangan suami isteri, ilmu pengasih[15] dan bitas.